20 oktober 2013
De kat door de eeuwen heen / Wiske, een leven in beeld
Wiske is niet meer. De stoel naast Lily, de stoel waar Wiske elke morgen plaats nam en heel voorzichtig met haar pootje aangaf dat ze ook wel iets lustte, blijft leeg. “Dat moet ik nog eens een keer fotograferen”, dacht ik lang. Ik dacht dat Wiske nog wel een tijdje ‘mee zou gaan’, dus die foto is nooit  gemaakt. Negentien werd ze afgelopen voorjaar en dat is voor een kat toch gauw, wat voor een mens vijfennegentig is. Ze had een heel ander karakter dan die andere twee, Dobbe haar broer en zoon Oscar. Het blijven geweldige dieren, die katten. Onvoorspelbaar, ondoorgrondelijk, ondoortastbaar. Wat er in zo’n kopje omgaat, dat blijft gissen. Ze zijn weer heel anders dan honden en dat komt doordat hun achtergrond, hun herkomst, helemaal anders is dan die van de hond. De hond, een groepsdier, onderwerpt zich aan zijn leider (en dat is waar veel mensen wel van houden), terwijl de kat een echte einzelgänger is. Hij staat er alleen voor en is gewend zijn eigen boontjes te doppen. En of jíj aan zijn eisen voldoet, dat moet je maar afwachten.
De kat, misschien wel het ‘oudste’ huisdier van de mens. De kat is uniek en heeft een heel gecompliceerd karakter. Het gedrag van een kat is vaak onverklaarbaar. Tegenwoordig misschien wel vaak een gezellige huisgenoot, maar hij is zijn wilde haren nog lang niet kwijt. Misschien dat dat ook wel de reden is dat zijn verleden zo vol tegenstellingen zit; hij is vereerd als een God, maar ook eeuwenlang verdoemd als de duivel. Laten we eens terug gaan in de tijd.
Het is niet helemaal duidelijk wanneer de kat als ‘huisdier’ zijn intrede doet. Bekend is dat hij zo’n 3500 jaar geleden bij de Egyptenaren al gehouden werd. Van tevoren werd hij daar al als God geëerd. Bastet, weergegeven als leeuwin vinden we in veel oude afbeeldingen terug. In Bubastis, gelegen aan de Nijldelta, werd een tempel gevonden die gewijd was aan Bastet. Bij opgravingen van de restanten hiervan door de archeoloog Édouard Naville werden in 1889 duizenden gemummificeerde katten gevonden. De kat was ook het vruchtbaarheidssymbool. Toen in 945 vóór Christus Bubastet de hoofdstad werd van heel Egypte, en Bastet een nationale godheid werd nam de verering een enorme vlucht. Bubastet werd een pelgrimsoord. Tienduizenden Egyptenaren trokken naar de tempel om er te feesten. De verering was enorm. Als een kat stierf schoor de eigenaar zijn wenkbrauwen af, ten teken van rouw. Werd er een kat doodgereden dan werd de voerman gestenigd.
De voorvader van deze gedomesticeerde Egyptische kat is nog niet helemaal duidelijk. Na onderzoek van de resterende mummies gaat men ervan uit dat het een kruising is van de Gele Kat uit Afrika en de moeraskat, een bewoner van de Nijlmoerassen. De gele is vrij agressief, terwijl de moeraskat een stuk minder fel is. Bewijzen hiervoor werden gevonden in een andere ‘kattentempel’. Twintig lagen dik, honderdduizenden kattenmummies werden er gevonden. Omdat men niet wist wat men ermee aan moest werden ze in 1889 naar Engeland verscheept om daar te worden verwerkt tot kunstmest. Met de schamele resten die achterbleven kon men toch nog achterhalen dat beide kattensoorten in deze tempel gehouden werden. Ze zullen zeker met elkaar gepaard hebben.
De Romeinen namen de katten weer mee vanuit Egypte naar Rome. Voornamelijk zwarte en cyperse katten. Zo werden ze, net zoals de kip, vanuit Rome verspreid over heel Europa, ook in Nederland. In de vijfde eeuw vertrokken de Romeinen. De kat bleef. Er is dan nog geen sentiment jegens katten. De kat heeft alleen waarde als muizen- en rattenvanger en aan de hand daarvan werd ook de waarde bepaald. Als een kat zijn oogjes nog dicht had was hij één stuiver waard. Dat veranderde als hij ze opende: twee stuivers. Als hij zijn eerste muis gevangen had werd dat nog eens verdubbeld, aldus Hywel de Goede in het jaar 936. Bij het stelen of doden van een kat moest men vier stuivers boete betalen. De rode kat kwam via de Noormannen naar ons land. Door hun karakter waren ze geliefd bij de monniken van de Keltische kerk van Ierland.
Maar tijden veranderden. Hoewel de kat niet veranderde, veranderde door het Christendom de Egyptische godin en het Europese vruchtbaarheidssymbool, in een duivel. Iedereen die geen afstand nam tot de kat, werd beschuldigd van hekserij. Katten waren van de duivel bezeten, of erger nog, ze waren de duivel zelf. Tussen 1580 en 1620 vonden de meeste heksenprocessen plaats. In Nederland zijn zo’n 250 heksen verbrand, waarvan 100 alleen al in Limburg, en dat is relatief weinig. In heel Europa zijn dat er tienduizenden geweest! Ongelooflijk.
Synchroon hieraan liep ook de beschuldiging van katten. Dit duurde eeuwenlang. De zestiende en zeventiende eeuw vormen een tijdperk van onbeschrijfelijke wreedheden tegen katten. Er stierven er duizenden op de brandstapel. Het Christendom rekende af met de godsdiensten van de oudheid. Overal in Europa werden katten in rieten mandjes boven vuren verbrand. De kunst was hun lijden zo lang mogelijk te rekken. Het afschuwelijke gekrijs gold als het lijden van de duivel zelf.
De laatste honderd jaar is de kat pas echt ingeburgerd. Veel verschillende rassen zijn er sindsdien gefokt. De eerste officiële kattententoonstelling vond plaats in 1895 in Madison Square Garden. Een kat die daar veel aandacht trok was de Mau, een rechtstreeks afstammeling van de Egyptische kat.
Wiske heeft het goed gehad. Heerlijk zoals ze op schoot, of tegen je aan kwam liggen. En als je dan weet dat in tegenstelling tot de hond, de genegenheid van een kat uit de grond van zijn hart komt, dat ze het ook echt meende, dan voelt dat goed, ook achteraf nog.
Mijn poes is dood
Mijn poes was al heel oud. Nu is ze dood.
Nu lust mijn poes geen melk meer en geen brood.
Ze weet niet eens meer dat ze heeft bestaan.
Mijn poes, mijn poes is doodgegaan.
Willem Wilmink.
Wiske, een leven in beeld.
Al is die laatste foto nooit gemaakt, toch heeft ze heel wat keren 'geposeerd'. Hieronder een kleine selectie. Dank aan mijn zus Phil voor de eerste foto die ooit van Wiske gemaakt is.
 Ps. De kat wordt nog steeds vervolgd. In Nederland worden er jaarlijks tussen de 8000 en 13.500 katten afgeschoten. Dit is triest en mag natuurlijk niet. We leven uiteindelijk toch niet meer in de donkere middeleeuwen. Eergisteren de petitie getekend. Helaas blijkt hij vandaag gesloten en kun je hem niet meer tekenen. Mika, de buurpoes, hield het aantal handtekeningen scherp in de gaten.
|
