18 september 2016

18 september 2016


De Witte Vrouw met de Groene Sluier

De plek waar ik hem toen uitdeed is onherkenbaar veranderd. Destijds stond hij, samen met honderden andere berkjes, voor een leegstaande loods. Door een gat in de omheining en gewapend met een schop kroop ik het terrein op. Gras en onkruid regeerden dit verlaten fabrieksterrein. Momenteel loopt er een drukke weg, de Mijnspoorweg, en ergens tussen het voormalige dierenasiel en het station Heerlen Kissel ligt, onder het asfalt, zijn geboortegrond. Vijfendertig jaar geleden groef ik hem uit en plantte hem aan de zijkant van ons huis, direct vooraan aan de straatkant. Hij groeide uitstekend en vormde een mooie ‘omlijsting’ van de voorgevel. Drie dagen geleden ging hij voor de bijl, toch wel met pijn in het hart.

De berk zie je maar zelden aangeplant. Bij ons thuis was het de enige boomsoort in de achtertuin. Vier stuks. Met hun witte bast vormden ze statige juweeltjes naast de bloemrijke borders. Later kwamen er nog een fluweelboom, die bij ons om de een of andere reden ‘turk’ werd genoemd, een ruige wilg in de eendenren, een kastanje die ik als zaailing had gevonden, en een altijd zieke pruimenboom bij. Ik denk dat ook deze berken zo ergens uitgegraven zijn. Het werden uiteindelijk heel hoge bomen.


De berk is een van de taaiste bomen. Hij buigt mee met de hardste winden. Ook is er geen boom zo winterhard als hij. Hij groeit zelfs boven de poolcirkel. Toch is het een heel sierlijke boom. Hij wordt ook wel de Witte Vrouw met de Groene Sluier genoemd. Er zijn wereldwijd zo’n zestig soorten. De meest voorkomende soorten zijn de zachte berk (Betula pubescens) en de ruwe berk (Betula pendula). Het verschil tussen deze twee is niet zo duidelijk. Ook komen er veel kruisingen voor, hetgeen de determinatie nog moeilijker maakt. De bekendste is de ruwe berk. Oudere exemplaren laten beneden donkere en lichte plekken aan de stam zien omdat de schors aan de onderzijde openbarst. Naar boven toe wordt de schors steeds witter en gaver. De uiteinden van de takjes hangen naar beneden hetgeen het tweede deel in de naam, pendula, verklaart. De zachte berk heeft op de takken en bladeren een fijne beharing die een beetje aan dons doet denken. De schors is in tegenstelling tot de ruwe berk meestal gaaf en hij heeft niet zoveel gegroefde plekken.

Hij groeit het liefst in moerassige gebieden maar als pioniersplant is hij niet zo kieskeurig. Een pioniersplant  is een plant die zich als eerste op een braakliggend terrein vestigt. En niet alleen daar. Je ziet ze soms in de voeg van een oude muur, tussen stoeptegels, in een regengoot die niet goed schoon is en ga zo maar door. Bij mij voor de deur staat er een tussen twee randblokken van de bushalte, en een vijftig meter verderop groeit een hele familie op langs een parkeerstrook, tenminste voor zolang het duurt.

 

Bij veel volkeren nam en neemt de berk een belangrijke plaats in. De Siberische volken zien hem als een heilige boom. De geest van de berk is een rijpe vrouw die af en toe vanuit de wortels verschijnt. Als een mens van haar melk, het beroemde berkensap, gedronken heeft, vertienvoudigt zijn kracht. Bij de Germanen was de berk de boom der wijsheid. Volgens hen hadden zijn bladeren, twijgen en sap magische en geneeskrachtige eigenschappen. Ze zagen hem als aardse behuizing van de godin Freya. Bij de Kelten was de berk gewijd aan Bergha of Bridged, de godin van de dichtkunst, het waarzeggen, de geneeskunst en het smeedwerk. Het was ook de godin van de wedergeboorte, vuur en vegetatie. De druïden gebruikten berkentwijgen bij inwijdingsrituelen. Op 1 februari wordt in Ierland nog steeds het feest van de Heilige Bridged gevierd.

Even terug naar mijn eigen berk. Enkele jaren geleden druppelde er na een fikse regenbui, op de eerste verdieping water door het plafond naar beneden. Aanvankelijk vermoedden we dat het probleem bij de wasmachine lag. Een verstopte inpandige regengoot bleek echter de oorzaak. Mijn grote berkenboom, die vele meters boven de dakrand uitstak, had blad en zaadjes overvloedig over het dak uitgestort. Hij werd vervolgens vele meters ingekort, tot onder de goot. Dit werd daarna elke zomer een terugkerend ritueel, waar ik steeds meer tegen opzag. Er waren acrobatische toeren voor nodig om overal goed bij te komen. Als het tijdens de klus ook nog een beetje ging waaien werd het nog spannender, want een berk buigt heel soepel mee met de geringste wind. Vandaar uiteindelijk deze rigoureuze beslissing.  We zullen het verder zonder haar, de witte vrouw met de groene sluier, moeten doen.

   

VOORGAANDE                                                                               VOLGENDE