12 januari 2014
Veteran trees, hoogbejaarde bomen
Terwijl ik dit schrijf ligt Oscar voor op tafel en slaapt. Aan zijn moeilijke ademhaling hoor je dat hij niet in orde is. Wat hem precies scheelt weten we nog niet. Morgen worden er foto’s van zijn kopje gemaakt en dan weten we wellicht meer. Hij is al ruim achttien jaar oud en dat is voor een kat een respectabele 
leeftijd. Daar sta je niet zo vaak bij stil maar hij hoort bij de ‘veteranen’.
Vandaag een week geleden zijn we naar het ‘verjaardagsfeestje’ geweest van een andere ‘veteraan’, de schoonmoeder van mijn schoonzus. Vijfennegentig is ze geworden. Tot drie jaar geleden woonde ze nog op zichzelf. Voor een mens is vijfennegentig een hoge leeftijd en ook al gaat dan alles misschien niet meer zo soepel, want ook bij een mens komt ouderdom met gebreken, het leven blijft het waard om geleefd te worden.
Voor een boom is 95 nog jong, tenminste voor veel soorten. In tegenstelling tot een berk die dan toch wel bijna aan het eind van zijn leven is, kunnen eiken, beuken, kastanjes, walnoten enzovoort nog eeuwenlang mee. Naaldbomen worden zelfs nog veel ouder. Dat kan natuurlijk alleen als de mensenhand ze met rust laat en dat gebeurt vaak niet. Bomen in de stad halen gemiddeld slechts een leeftijd van vijftien jaar. We vinden altijd wel een reden waarom bomen letterlijk het veld moeten ruimen.
De oudste wezens op aarde zijn bomen. In California staan sequoia’s, mammoetbomen, die al duizenden jaren oud zijn. Deze bomen stonden daar al toen de Batavieren onze contreien bewoonden en toen de Romeinen een groot deel van Europa veroverden. Toch zijn deze bomen niet altijd met het respect dat een bejaarde verdient, behandeld. De eerste mammoetboom werd ontdekt in 1852. Men noemde hem The Discovery Tree. Er werd meteen de zaag in gezet hetgeen geen gemakkelijke klus was want met een doorsnede van 7,3 meter hadden vijf man tweeëntwintig dagen nodig om hem om te zagen. Hij bleek dertienhonderd jaar oud te zijn. In datzelfde jaar werd een andere enorme mammoetboom ontdekt, 98 meter hoog en met een omtrek van maar liefst 27 meter. Voor de beeldvorming, er waren vijftien man nodig om hem te omarmen. Zijn ontdekker George Gale noemde hem ‘Mother of the Forest’. In 1854 liet hij de bast van de boom verwijderen. Deze bast was maar liefst 61 cm dik! De moeder van het woud, die eeuwenlang stormen en branden trotseerde, overleefde deze actie niet. Hij bleek achteraf 2520 jaar oud te zijn. In mijn volkstuin heeft mijn eigen ‘mammoetje’ nog een lange tijd te gaan….
In ons land vind je zulke oude bomen niet. De alleroudsten zijn uit de zestiende en zeventiende eeuw. De oudste boom in ons land is wellicht de linde van Sambeek. Geplant rond 1600 en met een stamomtrek van 8 meter is hij ook een van de dikste bomen van ons land. Engeland is veel rijker aan oude bomen. Van heel Europa staan zij bovenaan de lijst. Ook als een boom aan zijn laatste levensfase bezig is laat men hem daar staan. Hier in Nederland neemt met het ‘zekere voor het onzekere’. Om te voorkomen dat een boom schade berokkent en men, door hem te kappen, een schadeclaim kan voorkomen, wordt, in mijn ogen tenminste, veel te snel de bijl ter hand genomen.
Net als in Nederland worden in Engeland monumentale bomen op een lijst gezet. Veel van deze bomen worden begeleid. Veteran Trees, boomveteranen, zijn in Engeland een begrip. Een voorvechter voor het behoud en de begeleiding van deze hoogbejaarde bomen is Ted Green, bijgenaamd ‘the ancient tree man’.
“Bomen waren ooit harde werkers die de mens vele eeuwen dienden. Oude bomen zijn geen nutteloze relikwieën uit het verleden die het niet waard zijn om voor te zorgen. Ze moeten juist gezien worden als historische levende monumenten”, aldus Green.
In 1996 werd het ‘Veteran Trees Initiative’ gelanceerd, een partnership om de conservering van boomveteranen te promoten. In een serie trainingen voor landeigenaren, - beheerders en boomchirurgen werden nieuwe standaards voor het beheer en onderhoud voor deze ‘oudjes’ en het landschap waarin ze groeien, uitgedragen. Ook werden nieuwe richtlijnen opgesteld voor het beheer van het landschap en een standaardmethode om toezicht te houden op deze oude bomen. In 2000 werd dit partnership opgeheven en werd het Ancient Tree Forum and Woodland Trust opgericht. Zij blijven zich bezig houden met het onder de aandacht brengen van het belang van deze oude bomen.
In tegenstelling tot de Engelsen zetten wij uit een soort van ‘netheidsprincipe’ vaak te snel de zaag in de boom als deze wat ouder wordt. Deze fase kenmerkt zich door aftakeling: stevende en dode takken, zwamaantastingen, holle ruimtes. Als we ook deze fase leren te waarderen en hier goed op in spelen dan kan zo’n boom nog lange tijd mee. Misschien niet meer zo ‘bruisend’ als toen hij nog een jongeling was maar wel nog vitaal genoeg en prachtig als karakteristiek monument uit een ver vervlogen tijd. Met wat ondersteuning en bewust onderhoud, snoei en het terugzetten van de kroon en met ander onderhoud waar dit nodig is, kunnen we nog lang van ze genieten, want ze zijn nog steeds, net zoals onze eigen oudjes, zo ongelooflijk mooi. Ik hoop dat ook in Nederland er in de toekomst anders naar oude bomen gekeken gaat worden.
Enkele veteranen
Ceder – eik - eik op landgoed Knighthayes Court Tiverton Devon Engeland
Beuk Rye, East Sussex - cipres, Bodle Street Green, East Sussex - Linner linde, Zwitserland
Bij Arlington Court, zagen we deze eik. Bij deze veterane boom wordt de volwassenheid geregeld. Afgelopen jaren heeft hij steeds minder blad gevormd en is hij niet meer in staat gebleken een volledige kroon te onderhouden. De toppen van de jongste takken sterven af en de beschermende bast schilfert af waardoor hij wordt blootgesteld aan schimmelinfecties met het gevaar van inrotten als gevolg. Zorgvuldige boomchirurgie waarbij delen van het dode hout worden verwijderd en waarbij het gewicht wordt verminderd verkleint de kans dat takken afbreken. Aan de kabels is te zien dat het gewicht is gereduceerd. Hierdoor wordt de boom ‘veilig’ en dit helpt mee zijn leven te verlengen. Deze boom herbergt zeldzame korstmossen, schimmels, ongewervelden en vogels. Hoewel hij stevende is blijft hij een waardevol leefgebied voor allerhande zeldzame organismen. Het is zelfs vrij waarschijnlijk dat het aantal nog zal groeien. Op deze eik groeit de Lobalaria pulmonaria, een zeer zeldzaam korstmos, hetgeen gezien wordt als een indicator van een onverstoord ecosysteem. Omdat dit korstmos doet denken aan longweefsel werd het in de middeleeuwen gezien als een geneesmiddel voor longaandoeningen.
Foto’s Mother of The Forest en de Linner linde: internet
De oudste wezens op aarde zijn bomen. In California staan sequoia’s, mammoetbomen, die al duizenden jaren oud zijn. Deze bomen stonden daar al toen de Batavieren onze contreien bewoonden en toen de Romeinen een groot deel van Europa veroverden. Toch zijn deze bomen niet altijd met het respect dat een bejaarde verdient, behandeld. De eerste mammoetboom werd ontdekt in 1852. Men noemde hem The Discovery Tree. Er werd meteen de zaag in gezet hetgeen geen gemakkelijke klus was want met een doorsnede van 7,3 meter hadden vijf man tweeëntwintig dagen nodig om hem om te zagen. Hij bleek dertienhonderd jaar oud te zijn. In datzelfde jaar werd een andere enorme mammoetboom ontdekt, 98 meter hoog en met een omtrek van maar liefst 27 meter. Voor de beeldvorming, er waren vijftien man nodig om hem te omarmen. Zijn ontdekker George Gale noemde hem ‘Mother of the Forest’. In 1854 liet hij de bast van de boom verwijderen. Deze bast was maar liefst 61 cm dik! De moeder van het woud, die eeuwenlang stormen en branden trotseerde, overleefde deze actie niet. Hij bleek achteraf 2520 jaar oud te zijn. 
Bij Arlington Court, zagen we deze eik. Bij deze veterane boom wordt de volwassenheid geregeld. Afgelopen jaren heeft hij steeds minder blad gevormd en is hij niet meer in staat gebleken een volledige kroon te onderhouden. De toppen van de jongste takken sterven af en de beschermende bast schilfert af waardoor hij wordt blootgesteld aan schimmelinfecties met het gevaar van inrotten als gevolg. Zorgvuldige boomchirurgie waarbij delen van het dode hout worden verwijderd en waarbij het gewicht wordt verminderd verkleint de kans dat takken afbreken. Aan de kabels is te zien dat het gewicht is gereduceerd. Hierdoor wordt de boom ‘veilig’ en dit helpt mee zijn leven te verlengen. Deze boom herbergt zeldzame korstmossen, schimmels, ongewervelden en vogels. Hoewel hij stevende is blijft hij een waardevol leefgebied voor allerhande zeldzame organismen. Het is zelfs vrij waarschijnlijk dat het aantal nog zal groeien. Op deze eik groeit de Lobalaria pulmonaria, een zeer zeldzaam korstmos, hetgeen gezien wordt als een indicator van een onverstoord ecosysteem. Omdat dit korstmos doet denken aan longweefsel werd het in de middeleeuwen gezien als een geneesmiddel voor longaandoeningen.