10 december 2017

Meer nog dan dit jaar…

Het uitgangspunt is 1650, het jaar van de laatste bouwfase. Johan Frederik en  Ferdinanda breidden hun slot uit met een grote boerderij. Ruim tachtig jaar later werd er nog steeds goed geboerd maar stond het kasteel leeg en kon de tand des tijds aan de slag. En dat heeft hij ook goed gedaan. Bij dit slot heeft naar alle waarschijnlijkheid in zijn glorietijd ook nog een fraaie tuin gelegen. Harde bewijzen zijn er niet met één uitzondering. De toegang naar de tuin, een eiland ten westen van het kasteel, ging door een mooi hardstenen poortje. Het is onwaarschijnlijk dat dit de toegang naar iets anders dan een lusthof is geweest.

Over hoe de indeling destijds geweest is, hoe een en ander er precies uit gezien heeft, tasten we in het duister. In 1650 was de strakke Franse tuinstijl in zwang. Symmetrisch, perken afgezet met buxuspatronen die vaak rijkelijk beplant waren met bloemen. In grotere tuinen werd de middenas vaak omzoomd met bomen. Ook trof men er loofgangen aan waar de adellijke dames in de buitenlucht konden verpozen zonder dat hun melkblanke huid een gezond kleurtje zou krijgen. Minifruitboompjes, vaak in waaiervorm gesnoeid, stonden langs de buitenmuren. Toen rond 1680 de eerste verwarmde kassen hun intrede deden en de mogelijkheid bestond vorstgevoelige planten vorstvrij te laten overwinteren, kwamen allerhande subtropische planten in zwang. Sinaasappelboompjes - niet dat er ooit één eetbare sinaasappel aan kwam – citroen, mandarijn, olijf, vijg enzovoorts. Hoe groter de plant, des te beter want ze hadden ze alleen maar om mee op te scheppen. Zo zal het beeld van onze hof ook ongeveer geweest zijn.


De Hof van Schaesberg was klein. Een jaar of vijf geleden werd begonnen met een groot project, de ambachtelijke herbouw van het slot, en ook de heraanleg van de tuin. Het eiland was een mini-jungle.  Met behulp van heel wat mankracht werd het eerste eiland van alle bomen, struiken en onkruid ontdaan en ontgonnen. De bodemsamenstelling werd geanalyseerd en verbeterd met een hierop aangepast mengsel, grond en compost. Het begon ergens op te lijken. We konden aan de slag.

Het originele ontwerp is onbekend. Vandaar dat gekozen is voor een heel andere opzet. Als deskundige werd Jacques Nijskens aangetrokken. Hij verdiept zich al jaren in historische tuinen en door hem werd een ontwerp gemaakt: twaalf hoven, het merendeel omzoomd met buxus, twaalf functies, zaken die toen heel gebruikelijk waren. Gaarden met bloemen, deels voor de sier, deels voor de pluk, groentes in meerdere hoven, geneeskrachtige en medicinale planten. In de nutshof staan planten die men vroeger voor huishoudelijk gebruik nodig had zoals de kaardebol. Deze was nodig voor het kaarden van wol. Hennep, nee niet voor een jointje, maar om er touw van te maken. Er werd destijds wel al gerookt; de tabaksplanten staan in dezelfde hof. Naast de naantjeshof, de plaats waar in de zomermaanden opgeschept wordt met olijf en oleander, ligt de Welrieckend Cruythof met alle mogelijke kruiden die destijds gebruikt werden om spijzen op smaak te brengen. Het stinzenveldje onder de tamme kastanje geeft in het vroege voorjaar al wat kleur aan de tuin.

In het ontwerp stond ook een hof met eetbare bloemen. Of de graaf en gravin ook viooltjes en Oost-Indische kers op de menukaart hadden staan? Dit plan werd gewijzigd. Hiervoor in de plaats kwam de horlogium florale, de bloemenklok. Linnaeus, Zweeds arts, zoöloog, geoloog en plantkundige, geboren in 1707, constateerde dat er een patroon in het bloeigedrag van bepaalde planten zit: in de loop van een etmaal sluiten en openen bloemen zich op bepaalde tijden. Neem de chicorei. Deze sluit zijn bloe
men dagelijks rond het middaguur terwijl de teunisbloem pas opent om een uur of vier. Het muizenoortje bekent kleur rond negen uur. In de buitenste ring plantten we bloemen die openen, binnenin de ‘sluiters’. Er wordt gezegd dat Linnaeus tot op vijf minuten precies kon zeggen hoe laat het was maar daar zet ik toch vraagtekens bij.

Links: Een eerste begin van de bloemenklok. De nachtschone, nicotiana alata, ijsbloempje, teunisbloem en malva hebben al een plaatsje. 


Wat de tuin betreft zat het niet allemaal mee afgelopen jaar. De tweeduizend buxusplantjes die de hoven omzoomden werden bezocht door onze Aziatische gast, de buxusmot en zijn inmiddels verwijderd. Ze zullen worden vervangen door de struikkamperfoelie, de Lonicera nitida. Vijftienhonderd stekken staan al klaar om volgend jaar te worden uitgeplant. Ook was de watervoorziening afgelopen jaar enkele malen defect waardoor het bewateren in droge periodes een heus probleem was. Veel planten, met name de rozen, leden hieronder.  Een ander probleem was de ganzenterreur. Veel bedden werden met netten beschermd maar een hongerige gans draait daar zijn poot niet voor om. Het komende jaar gaan we de ganzen helemaal van het eiland af houden. Aan de waterkant werd van wilgentenen een soort van vlechtheg geplant en doorgangen worden nog voorzien van poortjes.

Ondertussen is het tuinteam al weer druk bezig met de planning voor het komende seizoen. Inventariseren wat fout ging maar uiteraard ook even stilstaan bij wat juist wél goed was. Beplantingsplannen worden gemaakt, catalogussen opgevraagd, zaden besteld. Ook moeten bepaalde zaden die een koudebehandeling nodig hebben al voor de winter buiten worden gezaaid. De tunnelkas werd afgelopen week weer opgezet. De laatste leiboompjes zijn geplant. Bij het planten van de eerste bomen kregen we vorig jaar deskundig advies van Sjef Frints, Boomkwekerij Frijns, Margraten. (Foto: Jens de Rechter) Er is werk genoeg, eigenlijk te veel. Tenminste voor het team van vrijwilligers dat nog te klein is. Maar, de voorbereidingen zijn in volle gang. Met een beetje geluk zal onze Historische Hof volgend jaar, meer nog dan dit jaar, de moeite waard zijn voor een bezoek.

Het poortje naar de tuin stond helemaal vrij. Toen kort na 1900 er een stal gebouwd werd aan de zuidkant van de binnenplaats van de boerderij werd dit hierin opgenomen. Kort voor de afbraak van de boerderij kwam het poortje weer duidelijk tevoorschijn.(Foto rechts)
 
Foto: Wim Hulscher (1962)


Een blik op de tuin vanuit de voormalige keuken van het slot.

   

Mocht je geïnteresseerd zijn ons team te komen ondersteunen, dan meld je aan.

VOORGAANDE                                                                                            VOLGENDE